KAN KÖK HÜCRE NAKLİ NEDİR ?Kemik iliği nakli bugün artık bir deyim gibi kullanılan ifadedir. Aslında belirtilmek istenilen kan hücrelerini oluşturmaya yönelik kemik iliğinde yerleşmiş kök hücrelerinin naklidir. Bu kök hücreler kan kök hücreleri olarak isimlendirilirler.
KAN KÖK HÜCRE NAKLİ KİMLERDEN YAPILIR ?
Kan kök hücreleri ya başkasından ( allogeneik kan kök hücre nakli ) veya hastanın kendinden ( otolog kan kök hücre nakli ) elde edilir.
ALLOGENEİK KÖK HÜCRE NAKLİ
Allogeneik kök hücre nakli yapabilmek için hasta ve verici adayının doku hücrelerinin üzerinde bulunan bazı moleküllerin ( insan lökosit antijenleri : HLA ) uyumlu olması gerekir. Doku grubu uygun verici öncelikle aile içinden araştırılır. Kardeş ve kardeş dışı diğer akrabalarda uyumlu verici saptanamaz ise gönüllü vericilerin kayıtlı olduğu kemik iliği bankalarına başvurulup akraba dışı verici taraması yapılır. Başkasından kan kök hücre naklinde tam uyuma rağmen yeni kan üreten hastanın bedenine ait olmayan kan hücrelerince ortaya çıkarılan tepkime kısmen hastanın kötü niyetli hücrelerine de karşı gelişeceğinden bir nevi biyolojik tedavi ( GRAFT VERSUS LÖSEMİ ETKİSİ ) de sağlamaktadır. Ancak bazen bu tepkime şiddeti fazla olur ve hastada organ hasarı ( GRAFT VERSUS HOST HASTALIĞI ) gelişebilir.
Allogeneik kök hücre nakli öncesi her hasta ve verici adayı bu tepkime riski açısından değerlendirilir. Seçme şansı varsa en uygun verici adayı seçilmeye çalışılır.
OTOLOG KÖK HÜCRE NAKLİ
Otolog kök hücre nakli kan yapıcı sistemi tamamen yok edici dozda yüksek doz kemoterapi verilmesi ve yeniden kan yapımını sağlamak için de önceden saklanmış kişiye ait kan kök hücrelerinin kan yolu ile kişiye geri verilmesi işlemidir.
Allogeneik kök hücre naklinden farklı olarak burada kişinin kendi iliği kullanılacağından hastalık hücreleri ile bulaşık olma riski mevcuttur. Üstelik yabancı kan hücrelerinin geliştireceği biyolojik tedavi GRAFT VERSUS LÖSEMİ ETKİSİ de olmayacaktır. O nedenle Otolog kök hücre nakli sonrası hastalığın geri gelme riski Allogeneik kök hücre nakline göre daha fazladır. Ancak yabancı kan hücrelerinin geliştireceği biyolojik tepkime olmayacağından istenmeyen etkileri daha az olan bir nakil tipidir.
KAN KÖK HÜCRELERİ NASIL ELDE EDİLİR ?
Kan kök hücreleri ya genel anestezi altında ameliyathane koşullarında kemik iliğinden ya da kemik iliğinden kana özel bir tedavi yöntemi ile itilerek kandan hücre ayırıcı cihazlar aracılığı ile ( Aferez işlemi ) veya bebek doğduktan sonra anneden kalan atılacak olan göbek kordonundan elde edilir.
Kan kök hücre nakli kök hücrelerin damar yolu ile kana karışmasıyla gerçekleşir. Bir ameliyat değildir.
Verilen kan kök hücreleri üzerindeki belirteçler aracılığı ile kemik iliğini bulur, yerleşir, ve yeni üretime geçer.
Bu üretime geçme yaklaşık iki haftaya kadar uzayabildiğinden bu sırada kan hücreleri giderek azalır ve hastaya tıbbi müdahele ( kan verilmesi, ateşi çıkarsa antibiyotik verilmesi, kemoterapi veya nakil ile ilişkili ishal, karın ağrısı giderici verilmesi gibi.. ) gerekir. Bu tıbbi müdahale dönemi hayati tehlike içeren dönemdir. O nedenle kan kök hücre nakli bu konuda bilgi birikimi ve deneyim sahibi uzman hekim ve sağlık ekibi tarafından gerçekleştirilebilir.
KAN KÖK HÜCRE NAKLİ KİMLERE YAPILIR ?
Kan sistemini yeniden oluşturmaya yönelik yapılan ve halk arasında kemik iliği nakli olarak bilinen kan kök hücre nakli tedavinin bir kısmıdır. Günümüzde özellikle bazı kötü niyetli kan hastalıklarının tedavisinin bir parçasını oluşturmaktadır.
Kan kök hücre nakli daha geri planda kan üretim kusuru, metabolik hastalıklar, bağışıklık sistemi kusuru vb. gibi hastalıklarda başvurulan bir tedavi şeklidir.
KAN KÖK HÜCRE NAKLİ KARARI VERİLDİKTEN SONRA SAĞLIK TARAMASI NEDEN YAPILIR ? Kan kök hücre nakli ağır bir kemoterapi bazen birlikte radyoterapiyi takiben yapılır. Bu tedavinin yan etkilerini ve Allogeneik nakil yapılacak ise biyolojik tepkimenin organ hasarı riskini kısmen de olsa önceden tahmin edebilmek için hastalar sağlık taramasından geçirilir. Kemoterapi sonrası kan hücrelerinin azaldığı dönemde infeksiyon riski oluşturacak odaklar ( sinüzit, diş sorunları ) tedavi edilir. Varsa hipertansiyon ilaçlarla kontrol altına alınır vb. Hastalık tipi, nakil öncesi tedaviye yanıt, hastanın eşlik eden hipertansiyon, kalp, böbrek hastalığı gibi diğer hastalıkları olması, hastanın ve vericinin ileri yaşı, kadınsa gebelik hikayesi nakil başarısını olumsuz etkileyen faktörlerdir.
KAN KÖK HÜCRE NAKLİ NEREDE YAPILIR ?
Kan hastalığına tanı koyan ve tedavisini üstlenmiş hekimin, tedavi basamağında kan kök hücre nakli kararı vermesi halinde hasta ya bulunduğu kurumun nakil merkezine, eğer bulunduğu kurumda nakil merkezi yoksa diğer nakil merkezlerine öncelikle bilim konseyinde kararın onaylanması için gönderilir. Konseyde nakil kararının hastanın yararına olduğu netleştirildikten sonra hasta nakil programına alınır. Hastanın nakil öncesi ve sonrası ciddi değerlendirilme ve izlemi önem taşımaktadır.
