HEMATOLOJİ NEDİR ?
Kan hastalıkları ve kemik iliğinden kaynaklanan kanserleri inceleyen ve tedavisiyle uğraşan bilim dalına hematoloji denir.
KAN HASTALIKLARI NELERDİR ?
Bu sorunun yanıtını anlayabilmek için öncelikle kanın işlevlerini ve yapısını kabaca kavramak gereklidir. Bir erişkinin vücudunda bulunan kanın hacmi yaklaşık 4 - 5 litre civarındadır. Kan organlara beslenmeleri ve kendi kendilerini yenilemeleri için gerekli olan maddeleri taşıyan, organların hormon denilen maddeler yardımıyla iletişim kurmalarını mümkün kılan, vücüda giren yabancı madde ve mikropları temizleyen, vücutta oluşan zararlı maddeleri atılmak üzere akciğer ve böbrek gibi organlara ulaştıran bir sıvıdır. Kan mineraller, besin faktörleri, hormonlar, organlardaki hücrelerin çoğalmaları ve kendilerini yenilemeleri için gerekli olan proteinler, normal şartlar altında sıvı halde kalmasını, yaralanma halinde ise pıhtı oluşmasını sağlayan proteinler, organların çalışmaları neticesinde oluşan toksit maddeler ve hücreler içerir. Kanın içinde bulunan hücreler kırmızı hücre ( eritrosit ), beyaz küre ( beyaz kan hücresi, lökosit ) ve kan pulcuğu ( trombosit ) olmak üzere 3 çeşittir.
Bu hücrelerin sırasıyla oksijen ve karbon dioksid transferi, vücudu mikroplar ve zararlı etkenlere karşı savunma ve kanama halinde pıhtılaşmayı sağlama işlevleri vardır. Kırmızı kan hücresinin içinde bulunan ve oksijen - karbon dioksid taşınmasını sağlayan moleküllere hemoglobin denilir. Kan hücreleri kemik iliğindeki kök hücreler tarafından üretilirler ve belli bir sürenin sonunda parçalanıp yıkılırlar. İlik sürekli olarak üretim yaptığı için kan hücrelerinin sayıları belli sınırlar içerisinde sabit kalır. Lenf bezleri, timus bezi ve dalak vücudun mikroplara ve zararlı etkenlere karşı korunmasında kanın beyaz hücreleri ile birlikte işbirliği halinde çalışırlar ( bağışıklık sistemi ).
Lenf bezleri lenfosit adı verilen bir çeşit beyaz kan hücrelerinin mikroplarla savaşı öğrenmek üzere yetiştirildikleri küçük organlardır. Timus bezinin de benzer bir görevi vardır.
Hematoloji biliminin ilgilendiği başlıca hastalık grupları aşağıda özetlenmiştir :
1 - Kan hücrelerinin veya hemoglobin'in ilikteki üretimlerinde bozulma ( değişik anemi - kansızlık -, lökopeni ve trombositopeniler )
2 - Kan hücrelerinin yıkımlarının hızlanması ( hemolitik anemiler, İTP vb. )
3 - Kan hücrelerinin işlevlerinin bozulması ( orak hücreli anemi, değişik işlev bozuklukları vb. )
4 - Kanın pıhtılaşmasının bozulması ( hemofililer, von Willebrand hastalığı vb. )
5 - Kanın damar sistemi içinde gereksiz yere pıhtılaşması ( tromboz, akciğer tromboembolisi, tromboflebit vb.)
6 - Kanı üreten ilik hücrelerinin ve lenf bezi hücrelerinin kanserleşmeleri ( lösemiler, lenfomalar, miyeloma vb. )
KAN HASTALIKLARININ BELİRTİLERİ NELERDİR ?
Halsizlik, solukluk, çabuk yorulma, sık infeksiyon geçirme, düzelmeyen ateş, durduk yerde yada hafif bir travma neticesinde ortaya çıkan kanamalar, yaralanma halinde kanamaların uzun sürmesi, boyunda, koltuk altında ya da kasıklarda gittikçe büyüyen ağrısız şişlikler ( beze ) ve bir bacağın tümünde ya da diz altındaki kısmında ani gelişen ağrılı ödem ( genişleme ) kan hastalıklarında izlenen başlıca belirtilerdir ( semptom ).
KAN HASTALIKLARININ TEŞHİSİNDE KULLANILAN BAŞLICA YÖNTEMLER NELERDİR ?
Kan hastalıklarının teşhisi için çok değişik testlere baş vurmak gerekebilmektedir. Kan hücrelerinin ve hemoglobin miktarının ölçülmesi ( tam kan sayımı ), hemoglobin alt tiplerinin elektroforez ile analizi, kanın mikroskop altında incelenmesi ( periferik yayma ), kemik iliğinin incelenmesi ( kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisi), kan yapımı için gerekli olan demir, vitamin B12 ve folik asit düzeylerinin incelenmesi, kan pıhtılaşmasının tetkik edilmesi, kan hücrelerinin işlevleri ve yaşam süreleri ile ilişkili testler, bağışıklık sistemi hücrelerinin ürettikleri proteinlerin tetkik edilmesi, kan hücrelerinin ya da onları üreten kemik iliği hücrelerinin kromozomlarının ve diğer yapı taşlarının tahlil edilmesi ve radyolojik incelemeler en sık ihtiyaç duyulan testlerdir.
PET-CT HANGİ TÜR KANSERLERİN TANISINDA KULLANILIR ?
Lenfoma, multiple miyelom olmak üzere pek çok kanser türünün evrelenmesinde, tedaviye yanıtın değerlendirilmesinde, nüks olasılığının erken teşhisinde yardımcı olan en yeni ve en gelişmiş görüntüleme tekniğidir.
PET-CT' NİN AVANTAJLARI
Kanser yayılımını diğer görüntüleme yöntemlerinden daha yüksek bir doğrulukta gösterdiği için hastayı gereksiz tedavi ve cerrahi işlemlerden kurtarır.
Aktif hastalık alanlarını gösterdiği için parça alınacak bölgeyi büyük bir hassasiyetle tespit ederek cerrahi girişimlerin sayısını azaltır.
Tedavi sırasında hastalığın metabolik aktivitesinde meydana gelen
değişiklikleri erken dönemde göstererek sonuçlar hakkında hekimi aydınlatır.
Tedavi süresince etkisiz yöntemler konusunda hekimi uyararak hasta tedavisinde büyük önem taşıyan zaman kavramından tasarruf sağlar.
KANSER TEDAVİSİNDE VERİLECEK İLAÇLAR NASIL SEÇİLİR ?
İlaç seçimi tümörün cinsi, yaygınlık durumu, hastanın yaşı, genel durumu ve mevcut diğer hastalıklarına ( yüksek tansiyon, kalp, şeker ve böbrek hastalığı ) göre hematolog tarafından seçilir. Seçilen ilaçların dozları ve uygulama sıklığına da yine hematolog karar verir.
KEMOTERAPİ UYGULANMA SIKLIĞI VE SÜRESİ NE KADARDIR ?
Tedavi süresi ve uygulanma sıklığı hastalığa ve hastanın durumuna göre belirlenir. Tedavi ile elde edilen sonuca, oluşan yan etkilere göre tedavi süresi ve sıklığı hastayı takip eden hematolog tarafından değiştirilebilir. Kemoterapi uygulamasında kullanılan ilaçlar değişik yollarla uygulanır.
Damar yoluyla ( en sık kullanılan yoldur )
Ağızdan
Vücut boşluklarına uygulanır.
KEMOTERAPİNİN YAN ETKİLERİ VE SÜRESİ NE KADARDIR ?
Kan Sayımı : Kemik iliği tarafından yapılan ve mikroplarla savaşan beyaz kürelerin ( lökosit ), oksijen taşıyan hemoglobinin ve pıhtılaşmayı sağlayarak kanamayı durduran trombositlerin sayılarını gösteren bir tetkikdir. Kan sayımı ile saptanan hücrelerin miktarı istenen ölçüler içinde olmazsa Kemoterapi uygulanamaz. Bazı durumlarda tedavi ertelenebilir.
Biyokimyasal Kan Testleri : Kanda bakılan üre, kreatinin, şeker, karaciğer enzimleri gibi bazı biyokimyasal değerlerle organın normal olarak işleyip işlenmediğini gösteren tetkikler grubudur.
Kan hastalıkları tanısıyla tanışma, tanının tekrarı, metastaz gibi süreçlerle hayatın anlamı değişir ve tek düşünülen şey hastalık olur. Kişiler bu dönemde her şeye karşı isteksiz hale gelmeye, kendisini mutsuz hissetmeye başlar. Bunlar da kanserli hastalarda bir takım ruhsal hastalıklara zemin hazırlayan faktörlerdir.
Kanserli hastalarda en sık gözlenen psikiyatrik bozukluklar uyum bozukluğu ve depresyondur. Bu sebeple tedavi gören hastalar için, hastalığa kısa sürede uyum sağlama ve depresif duygu durumlarıyla etkin şekilde başa çıkmalarına yardımcı olmak amacıyla, psikolog ve psikiyatrlar eşliğinde diğer bölümlerle koordinasyon halinde çalışmalar yürütülebilir. Söz konusu durumlardaki hastalara psikiyatri uzmanı tarafından ilaçla destek yapılırken; hastalığın kabulü ve hastalığa uyumu kolaylaştırıcı destek grupları, psikolog tarafından düzenlenebilir.
KAN HASTALIKLARI TANI VE TEDAVİSİ KİM TARAFINDAN YAPILMALIDIR ?
Kan hastalıkları tanısı ve tedavisi birçok uzmanlık dalının işbirliğini gerektirir. Bu ekipte cerrah, ışın tedavisi ( radyoterapi ) ile ilgili radyasyon onkoloğu, kemoterapi ve destek tedavisi ile ilgilenen hematolog bulunmalıdır. Gerektiğinde diğer bölümlerden de destek alınmalıdır.
